Willy van Heumenprijs 2021 gaat naar onderzoek met CRISPR-Cas techniek
NIJMEGEN – De Willy van Heumenprijs, de grootste prijs voor wetenschappers die medisch onderzoek doen zonder of met zo weinig als mogelijk dierproeven, gaat naar dr. Ferenc Scheeren, groepsleider van de afdeling medische oncologie van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Het Willy van Heumenfonds reikt de prijs op 31 augustus a.s. uit, op het 11th World congress on alternatives and animal use in the life sciences. De Willy van Heumenprijs bestaat uit 15.000 euro plus een bronzen beeldje (een offertafel, gedragen door zes apen) en een legpenning. De prijs wordt tweejaarlijks uitgereikt.
Het aantal proefdieren dat wordt gebruikt is de laatste decennia fors verminderd. Thans worden er jaarlijks nog zo’n 450.000 dierproeven voor biomedisch onderzoek gedaan. Het meest met muizen en ratten. Recent werden voor de ontwikkeling van de coronavaccins ook nog proefdieren gebruikt. De weerstand tegen het gebruik en doden van dieren voor experimenten neemt echter steeds meer toe. Daarnaast is het feit dat diermodellen lang niet altijd goed vertaalbaar zijn naar een behandeling van zieke mensen, nóg een belangrijke reden om naar alternatieven voor dierproeven te zoeken.
Naast winnaar dr. Ferenc Scheeren waren er nog twee genomineerden voor de Willy van Heumenprijs 2021: prof. dr. Pieter Hiemstra, hoogleraar celbiologie, immunologie en longziekten aan het LUMC, en Arend Schot, Henk van Dijk en drs. Jacobine Schouten, allen werkzaam aan de faculteit diergeneeskunde, anatomie en fysiologie van de Universiteit Utrecht.
- Scheeren
Winnaar Ferenc Scheeren werkt met de zogeheten CRISPR-Cas technologie, een methode die heel gericht in het DNA kan knippen en plakken waardoor genen worden uitgeschakeld of overschreven. De CRISPR-techniek verandert zogeheten hybridoma’s (cellen die veel antilichamen produceren) zodanig dat die het juiste isotype krijgen. Elk isotype verwijst naar een specifiek eiwit dat zijn rol speelt in een immuunreactie. Door hybridoma’s te recyclen, wordt een verdere reductie van het gebruik van dieren voor de productie van antilichamen mogelijk.
Antilichamen spelen een cruciale rol bij kankerbehandelingen, immuuntherapie en diagnostiek. Scheeren en zijn collega’s maken het antilichaam steeds effectiever voor gebruik in de kliniek, bij de behandeling van kanker.
Thans is het maken en het veranderen van antilichamen nog een langdurig, specialistisch en duur proces. Het wordt daarom met name door biotechnologische bedrijven gedaan. Een grote frustratie voor onderzoekers. Scheeren en zijn collega’s delen daarom hun kennis over hun ‘recycling techniek’ met alle laboratoria die cellen kunnen kweken. De onderzoekers stellen hun reagentia, de stoffen die nodig zijn voor het maken van de antilichamen, voor iedereen vrij beschikbaar op de website www.adgene.com.
Meer info: https://www.lumc.nl/over-het-lumc/nieuws/2019/Augustus/nieuwe-techniek-antilichamen/
Over CRISPR-Cas: https://biotechnologie.rivm.nl/CRISPR-Cas
2. Hiemstra
Pieter Hiemstra leidt sinds de jaren negentig onderzoek naar de rol van het longepitheel (cellen die de luchtwegen bekleden) bij longziekten, door gebruik te maken van celkweken van menselijke longepitheelcellen en longblaasjes. Hij is er met behulp van humane IPSC-techniek (Induced Pluripotent Stem Cell) in geslaagd longepitheel microweefsel te maken voor in vitro onderzoek (in een reageerbuis of kweekbakje). De zogeheten ‘geïnduceerde pluripotente stamcellen’ zijn zo geherprogrammeerd dat ze kunnen delen zonder hun eigenschappen kwijt te raken, én kunnen veranderen tot ieder gewenst celtype.
Deze humane in vitro modellen waar Hiemstra mee werkt, zoals organoïden (verkleinde of versimpelde versies van organen, buiten het lichaam gekweekt) of een mini-orgaan op een chip, leiden bij het screeningsproces van nieuwe medicijnen vaak tot een betere vertaling van effectiviteit en toxiciteit in de mens dan diermodellen. Hiemstra geldt als een ambassadeur voor het proefdiervrij onderzoek.
Meer info: https://hartlongcentrum.nl/onze-specialisten/prof-dr-p-s-pieter-hiemstra/
- Schot / Van Dijk / Schouten
Jaarlijks worden ongeveer 15.000 dieren gebruikt voor training en onderwijs. Ook daar is het streven de aantallen te verminderen. Arend Schot, Henk van Dijk en Jacobine Schouten werken aan de faculteit diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht om die reden met harde en zachte plastinaten van dieren.
De techniek van zachte plastinatie is bijzonder. Weefselvloeistof van een overleden dier wordt vervangen door siliconen. Dat levert een zacht, flexibel preparaat op, bijna levensecht. Ook grotere dieren, zoals een hond, kunnen zo worden geconserveerd en voor anatomie- en klinisch onderwijs worden gebruikt. Geplastineerde preparaten slijten nauwelijks. Nog een voordeel: de plastinaten zijn droog en vrij van gif, waardoor ze in gewone onderwijslokalen kunnen worden gebruikt. De bachelor van de studie diergeneeskunde in Utrecht is door gebruik van de plastinaten thans geheel proefdiervrij. Schot, Van Dijken Schouten zijn inmiddels ook bezig met het ontwikkelen van modellen waar plastinatie is gecombineerd met virtual en augmented reality.
Zie voor meer info: https://www.uu.nl/achtergrond/oefenen-op-levensecht-hondenmodel
Voor meer infomatie over de Willy van Heumenprijs en de Stichting Stimuleringsfonds Alternatieven voor Proefdieren zie: www.proefdierenalt.nl. De prijs wordt op het bovengenoemde congres op 31 augustus a.s. uitgereikt tijdens de workshop Beyond Animal Welfare policy. Interviews met prijswinnaar en genomineerden zijn aan te vragen via Hélène van Beek: 06-54642096.